Eski Türkçe ve Karahanlı Türkçesinin Tarihsel Derlemi (7.-13. yy.)

Derlemin Kullanımına İlişkin Açıklamalar

Derlem açılış sayfası arama sayfası olarak ayarlanmıştır. Aranmak istenen söz arama satırına girilerek arama yapılmalıdır. Aranmak istenen söz özel karakter içeriyorsa arama satırının sağında yer alan karakterler kullanılmalıdır.

Arama sırasında çekim eki almış bir söz değil de yalın bir söz aranacaksa, sözün metinlerde yalın biçimde kullanılmamış olma ihtimali de göz önünde bulundurularak arama satırının sağında yer alan ile başlayan butonuna basılmalıdır.

Örnek: çöl sözü derlemde yer alan metinlerde bu biçimiyle yer almadığından çöl biçiminde aranmak istendiğinde sonuçlar görüntülenmez. Ancak söz çöl biçiminde yazılıp ile başlayan butonu tıklandığında sözü içeren tanıklar görüntülenmektedir.

Arama satırının üstünde yer alan satır sözcük türü bölümüdür ve aranan sözün genel kullanımdaki türü burada yer almaktadır.

Söz araması sırasında derlem kapsamında yer alan Orhon Türkçesi, Uygur Türkçesi ve Karahanlı Türkçesi metinlerinin tümünde arama yapılabileceği gibi, bu dönemlerden herhangi biri seçilerek o dönem metinleri kapsamında da arama yapılabilmektedir.

Bunun yanında Eser Adı, Yüzyıl ve Metin türü yazılarak özel aramalar da yapılabilmektedir. Böylelikle bir söz belirli bir dönemde, bir eserde, belirli bir yüzyılda ve belirli bir metin türünde aranabilmektedir. Bu özellik, söz konusu döneme, esere ya da yüzyıla ilişkin söz varlığının ortaya koyulması ve dönemler, eserler, yüzyıl ve metin türü açısından karşılaştırmalı çalışmaların yapılabilmesi amacına hizmet etmektedir.

Türk topluluklarının kullandığı ilk alfabeler olan Türk runik alfabesi (Köktürk ~ Göktürk alfabesi), kısmen Uygur alfabesi ve Arap alfabesinin yazım özellikleri nedeniyle sözlerdeki kimi sesler yazıda gösterilmemiştir. Bu sesler bilimsel yayınlarda çoğunlukla ayraç içinde ( ) gösterilmiştir. Kullanıcı derlemde bir söz aramak istediğinde sözün arama satırına doğrudan yazılması yeterlidir. Sistem ayraç içindeki değerlerle ayraç dışındaki değerleri eş kabul etmek üzere ayarlanmıştır.

Örnek: Orhon Türkçesi in(i)ygün sözünde ikinci i sesi metnin yazımında yer almadığı için ayraç içinde gösterilmiştir. Kullanıcının bu sözü ararken iniygün biçiminde yazması yeterlidir. Ancak sözcüğün yalın durumda kullanılmayıp çekimli biçimlerinin olabileceği göz önünde bulundurularak arama satırının sağında bulunan ile başlayan butonu tıklanıp sonra arama yaptırılmalıdır.

Orhon Türkçesi, Uygur Türkçesi ve Karahanlı Türkçesi dönemleri arasında söz varlığı ayrılıklarının dışında kimi ses bilgisi farklılıkları da bulunmaktadır. Örneğin, Orhon Türkçesinin söz içi söz sonu /d/ sesi Uygur Türkçesinde korunurken Karahanlı Türkçesinde sızıcılaşarak /ḍ/ sesine dönüşmüştür. Bunun gibi Orhon Tütkçesindeki ny sesi Uygur Türkçesi döneminden başlayarak metinlerin büyük çoğunluğunda /n/ ya da /y/ olarak iki farklı kolda varlığını sürdürmüştür. Bu türden dönemler arası ses farklılıklarını içeren sözcükler de sistem üzerinde eşdeğer kılınmıştır. Dolayısıyla kullanıcının bu türden sözleri aramak için o sözün Orhon, Uygur ya da Karahanlı Türkçesi dönemlerindeki biçiminden herhangi birini yazması yeterlidir.

Örnek: kedim sözü aranmak istendiğinde kullanıcı bu sözü kedim ya da Karahanlı Türkçesindeki biçimiyle (sağdaki ḍ karakterini kullanarak) keḍim biçiminde yazabilir. Her iki aramada da tüm sonuçlar gösterilir.

Bunun gibi, Orhon Türkçesine özgü anyıg (ya da ańıg) sözü, bu biçimde aranabileceği gibi, Uygur Türkçesindeki biçimleriyle anıg ve ayıg ya da Karahanlı Türkçesindeki biçimiyle ayıg biçiminde aranabilir. Bu aramaların tümünde aynı sonuçlar görüntülenir.

Derlem sayfaları en iyi google chrome ve mozilla firefox tarayıcılarıyla görüntülenir.